บทบาทไทยสู่ผู้นำจริยธรรม AI ระดับภูมิภาค: คุยกับ ดร.ชัยชนะ หัวเรือใหญ่ ETDA

"เรื่องของจริยธรรมเป็นหนึ่งในกลไกสำคัญที่เราต้องส่งเสริมควบคู่กับการใช้ AI ในประเทศไทย" ดร.ชัยชนะ มิตรพันธ์ ผู้อำนวยการสำนักงานพัฒนาธุรกรรมทางอิเล็กทรอนิกส์ (ETDA) กล่าวอย่างชัดเจนในบทสนทนาเกี่ยวกับการขับเคลื่อนธรรมาภิบาล AI ในไทย หลังไทยขึ้นแท่นเจ้าภาพจัดงานระดับโลก อย่าง การประชุมวิชาการ “The 3rd UNESCO Global Forum on the Ethics of AI 2025” ที่จะเกิดขึ้น 24-27 มิถุนายนนี้

• รากฐานแห่งความเชื่อมั่น: 5 เสาหลักของแผน AI

ดร.ชัยชนะ ชี้ให้เห็นว่า หากใช้ AI อย่างไร้จริยธรรม เช่น การสร้างภาพหรือวิดีโอปลอม (deepfake) หรือการตัดต่อข้อมูลเพื่อหลอกลวง อาจสร้างความเสี่ยงอย่างใหญ่หลวงต่อบุคคลและสังคม การส่งเสริมให้มีการใช้ AI อย่างมีจริยธรรม จึงเป็น 1 ใน 5 เสาหลักของแผนปฏิบัติการด้าน AI แห่งชาติ (แผนปฏิบัติการด้านปัญญาประดิษฐ์แห่งชาติ เพื่อการพัฒนาประเทศไทย พ.ศ. 2565-2570) และนอกจากเรื่องจริยธรรม AI แล้ว ยังมีอีก 4 เสาหลักสำคัญ ได้แก่ การพัฒนากำลังคนด้าน AI การพัฒนาโครงสร้างพื้นฐาน การส่งเสริมการใช้ AI ในภาคส่วนต่างๆ และ การจัดทำนโยบายและกฎระเบียบที่เหมาะสม และสอดคล้องตามหลักสากล อย่าง UNESCO RAM ที่ไทยได้เริ่มปรับใช้คำแนะนำของ UNESCO มาเป็นเวลาร่วมกว่า 3 ปีแล้ว

• จุดแข็งของไทยบนเวทีโลก

ด้วยความพร้อมด้าน AI ของไทย อย่างที่หลายๆ คนทราบ จึงทำให้ UNESCO มองเห็นถึงศักยภาพและมอบโอกาสให้ไทยขึ้นแท่น เป็นเจ้าภาพร่วมจัดการประชุมนานาชาติครั้งนี้เป็นครั้งแรกของเอเชียแปซิฟิก ดร.ชัยชนะ ระบุว่า ประเทศไทยมีพื้นฐานที่เข้มแข็งในด้านจริยธรรม AI ที่ได้ขับเคลื่อนมาอย่างต่อเนื่อง ทั้งในระดับนโยบาย โครงสร้างพื้นฐาน รวมถึงการมีคณะทำงาน ตลอดจนหน่วยงานที่เกี่ยวข้องอย่าง ศูนย์ธรรมาภิบาลปัญญาประดิษฐ์ (AI Governance Center: AIGC) ที่เข้ามาร่วมผลักดันเพื่อให้เกิดการประยุกต์ใช้ AI อย่างมีจริยธรรมและธรรมาภิบาล   โดยมี ETDA เป็นหนึ่งหน่วยงานหลักที่สานต่อภารกิจนี้สู่การปฏิบัติจริง โดยทำงานร่วมกับภาครัฐ ภาคการศึกษา และองค์กรต่างประเทศ ผ่านกลไกอย่าง International Advisory Panel จากศูนย์ AICG ซึ่งรวมผู้เชี่ยวชาญจากทั่วโลก เพื่อออกแบบแนวทางการกำกับดูแล AI ที่เหมาะสมกับบริบทไทย

• AIGPC: AIGPC: หมุดหมายใหม่ของภูมิภาค

ปัจจัยหนึ่งที่จะช่วยยกระดับไทยให้ไปสู่ระดับภูมิภาคได้ คือการจัดตั้ง ‘ศูนย์ปฏิบัติการด้านธรรมาภิบาลปัญญาประดิษฐ์ของภูมิภาค หรือ AI Global Practice Center (AIGPC)’ ซึ่งเป็นการต่อยอดการทำงานของ AI Governance Center (AIGC) ของ ETDA ให้เป็นศูนย์กลางธรรมาภิบาล AI แห่งใหม่ของเอเชีย โดยมีพันธกิจสำคัญหลักๆ คือ ยกระดับศักยภาพเชิงนโยบายและกำกับดูแล การผลักดันการใช้เครื่องมือมาตรฐานสากล อย่าง UNESCO RAM และ Ethical Impact Assessment (EIA) สู่การใช้งานจริง รวมถึงขยายเครือข่ายความร่วมมือระดับภูมิภาค โดยมีเป้าหมายใหญ่คือ การพัฒนานโยบาย หลักธรรมาภิบาลและจริยธรรม AI ที่โปร่งใส เป็นธรรม เพื่อให้แน่ใจว่า การพัฒนาและใช้งาน AI จะก่อประโยชน์สูงสุดแก่ประเทศไทย และสังคมโลก
AIGPC คือก้าวสำคัญที่ยกระดับไทยจาก “ผู้ใช้เทคโนโลยี” สู่ “ผู้ร่วมกำหนดทิศทาง” การพัฒนา AI อย่างมีจริยธรรมในเวทีโลก  ผ่านการมีบทบาทร่วมออกแบบแนวทางกำกับดูแล AI กับประเทศผู้นำเทคโนโลยี แลกเปลี่ยนประสบการณ์ด้านการใช้งาน ความเสี่ยง และมาตรการที่เหมาะสมกับบริบทแต่ละประเทศ พร้อมส่งต่อบทเรียนเชิงนโยบายสู่สากล ที่สำคัญ AIGPC ยังช่วยผลักดันภาคเอกชนไทยให้เข้าถึงตลาดโลกง่ายขึ้น ด้วยการพัฒนา AI ที่สอดคล้องกับมาตรฐานจริยธรรม สร้างความเชื่อมั่น และเสริมขีดความสามารถของประเทศในเศรษฐกิจดิจิทัล

• ความพร้อมและทิศทางอนาคต

ดร.ชัยชนะ เปิดเผยว่า ในด้านกฎหมายนั้น หนึ่งในมาตรการสำคัญที่ ETDA กำลังขับเคลื่อนก็คือ (ร่าง) หลักการของกฎหมายว่าด้วยปัญญาประดิษฐ์” ฉบับแรกของประเทศไทย ที่อยู่ระหว่างการปรับปรุงร่างฯ โดยภายใต้ร่างหลักการของกฎหมายใหม่นี้ ได้มีสาระสำคัญที่กล่าวถึงเรื่อง“Sandbox” ที่ถือเป็นกลไกในการช่วยทดสอบนวัตกรรม AI ภายใต้เงื่อนไขที่ชัดเจน เพื่อลดความเสี่ยงก่อนนำไปใช้จริง โดยเฉพาะในกรณีที่เกี่ยวข้องกับข้อมูลส่วนบุคคลหรือกลุ่มเปราะบาง ถือเป็นแนวทางสร้างสมดุลระหว่างการส่งเสริมนวัตกรรมและการคุ้มครองสิทธิผู้บริโภค
ขณะที่ความพร้อมในด้านบุคลากร ได้มีการพัฒนาร่วมกันในหลายหน่วยงาน โดยเฉพาะกระทรวง อว. และ สถาบันการศึกษาทั่วประเทศ โดย ETDA วางแผนส่งเสริมความรู้เท่าทัน AI หรือ “AI Literacy” ทั้งภาครัฐและประชาชน พร้อมเสนอให้หน่วยงานรัฐทุกแห่งใช้ AI อย่างมีธรรมาภิบาล
สำหรับในด้านเศรษฐกิจ ดร.ชัยชนะ มองว่า มาตรฐานจริยธรรมควรเป็นมาตรฐานขั้นต่ำที่จำเป็นสำหรับการพัฒนาสินค้าและบริการ AI ที่มีคุณภาพ ซึ่งการมีมาตรฐานจริยธรรมจะช่วยสร้างความเชื่อมั่นให้กับผู้ใช้ เนื่องจากสินค้าหรือบริการที่ราคาถูกหรือไม่เสียค่าใช้จ่าย หากไม่มีคุณภาพจะทำให้เกิดผลกระทบเชิงลบและผู้ใช้อาจหันไปเลือกใช้สสินค้าหรือบริการจากทางเลือกอื่นได้

• โอกาสความร่วมมือระหว่างประเทศ

ไทยมีส่วนร่วมอย่างจริงจังในเวทีระดับนานาชาติ เช่น UNESCO และ OECD ทั้งในแง่การประเมินความพร้อมของประเทศ (เช่น การใช้เครื่องมือ UNESCO RAM) และการพัฒนาหลักจริยธรรม AI ในบริบทของประเทศกำลังพัฒนา รวมถึงการแลกเปลี่ยนเรียนรู้กับประเทศต่างๆ ในระดับอาเซียน
โดยการที่จะมีศูนย์ AIGPC เกิดขึ้น และการเป็นเจ้าภาพจัดการประชุมวิชาการนานาชาติ “The 3rd UNESCO Global Forum on the Ethics of AI” ระหว่างวันที่ 24-27 มิถุนายนนี้ จะช่วยสร้างแรงส่งที่สำคัญให้ไทยกลายเป็นศูนย์กลางความร่วมมือระดับภูมิภาค ทั้งในด้านนโยบาย กฎหมาย และการพัฒนาเครื่องมือ AI อย่างมีจริยธรรม
ดังนั้น คนไทยอย่าพลาดในการติดตามความเคลื่อนไหวและผลสรุปจากเวทีนี้ เพราะนี่ไม่ใช่แค่งานประชุมระดับโลก แต่เป็นที่เวทีเริ่มต้นของการเปลี่ยนแปลงที่สำคัญในภูมิภาค ที่ไทยมีบทบาทเป็นผู้นำอย่างภาคภูมิ-ข้อมูลเพิ่มเติมที่ www.globalforumethicsai.com